Als jij mij een half jaar geleden had gevraagd waar ik aan denk bij Colombia, had ik waarschijnlijk geroepen: koffie, drugs, snelle wielrennertjes in bergetappes, FARC. Inmiddels weet ik veel meer over dit land en haar geschiedenis en ben ik in mijn mening in ieder geval veel genuanceerder geworden. Dat is de verdienste van Juan Gabriel Vásquez. Hij is de schrijver van De vorm van ruïnes (in Nederlandse vertaling uitgegeven door AW Bruna/Signatuur).

Ruim een half jaar. Dat is de periode die ik nodig heb gehad om deze roman te lezen. Het is dan ook best een omvangrijke roman, niet alleen wat betreft het aantal pagina’s (514), maar met name wat betreft de inhoud. Het leek wel of in elke zin minimaal drie zinnen opgesloten zaten. En dan niet eens door een moeilijkheidsgraad of zo, nee, het komt door wat er allemaal in Colombia is voorgevallen en hoe deze geschiedenis van een land, een politiek, een volk, in gecomprimeerde vorm in een mij zeer aansprekende schrijfstijl wordt voorgeschoteld.

Het is een fictief verhaal (aldus de schrijver), maar wel gebaseerd op waargebeurde gebeurtenissen. Het is geschreven vanuit Vásquez zelf. Het is zijn verhaal hoe hij na jarenlange afwezigheid, met zijn gezin weer terugkeert naar Colombia en aldaar wordt vastgeklampt door Carlos Carballo. Carballo en Vásquez hebben een gemeenschappelijke kennis, doctor Francisco Benavides. Door hem (en door wat hij over het verleden weet en in zijn bezit heeft) komen zij met elkaar in contact en begint het balletje te rollen.
Deze Carballo wil namelijk met alle geweld dat Vasquez een boek gaat schrijven over de moord op de politicus Jorge Eliécer Gaitán. Even voor de duidelijkheid: deze moord is (al) gepleegd in 1948. Het vraagt dus wel enige toelichting waarom anno nu die moord nog steeds zo tot de verbeelding (in ieder geval die van Carballo) spreekt. En het blijft niet bij die ene moord. We gaan zelfs verder in de tijd terug, naar de moord op Rafael Uribe Uribe (1914).

Bij beide moorden zijn er complottheorieën te kust en te keur. Er doen allerlei versies over de gebeurtenissen de ronde, waarbij het steeds onduidelijk is of er wellicht van hogerhand informatie is achtergehouden en verdoezeld. Daarmee wordt deze roman super actueel, nu het Nationaal Archief in Washington op basis van een wet uit 1992, onder andere de achtergehouden documenten over de moord op de Amerikaanse president J.F. Kennedy en de nasleep daarvan heeft vrijgegeven. Je kunt je daarin helemaal verliezen en het is elke keer weer de vraag naar dé waarheid en dé werkelijke gang van zaken, de geschiedenis. Maar vergeet niet: “Dat wat u geschiedenis noemt, is slechts het winnende verhaal, Vásquez” (p. 458).

Een interessante geschiedenis in een land in voortdurende verwarring en gespletenheid. Gegoten in een vertellende, persoonlijke schrijfstijl. Ik heb de indruk dat deze charmante schrijfstijl vooral bij Spaanstalige schrijvers voor komt. Het deed mij denken aan schrijvers zoals Javier Marías (Zo begin het slechte – Meulenhoff) en Carlos Ruiz Zafón (tot nu toe heb ik van hem alleen De schaduw van de wind gelezen). Het lijkt heel feitelijk, beschrijvend en voortkabbelend, maar schijn bedriegt. In elk voorval en in elke constatering zit wel iets extra’s. Als de leesaandacht wat verslapt, loert het risico dat je de schrijfstijl af en toe bijna als saai en traag bestempelt. Een beetje “jaja, nu weten we het wel, schiet nu eens op”. Maar keer op keer blijken die “saaiheid” en traagheid juist extreem functioneel in het geheel.

Een half jaar over een roman doen. Dat gebeurt mij niet vaak. Ooit heb ik ruim een jaar gedaan over Het lot van de familie Meijer van Charles Lewinsky (Signatuur). Daar heb ik het boek ook regelmatig voor een langere periode weggelegd. Bij Vásquez lag dat toch anders. Bij hem had ik soms schuldgevoel als ik eigenlijk maar heel kort leestijd had. Deze roman heeft namelijk recht op echte aandacht en daar hoort nu eenmaal te investeren tijd bij. Dus als ik maar even de tijd had, las ik “even gauw” in een ander boek, met het voornemen tijd vrij te maken voor Vásquez. Dat is uiteindelijk gelukt, maar daardoor duurde het allemaal wat langer.

In de tussentijd liet het verhaal mij niet los. Het kostte geen enkele moeite om de draad weer op te pakken. Het middenstuk was, eerlijk is eerlijk, af en toe wel even doorzetten (zoals wel vaker in een roman), maar de voortreffelijke stijl van de schrijver sleepte mij er weer doorheen. En vanaf het moment dat het draait om de rechtzaak in de moord op Uribe Uribe kon ik het boek bijna niet meer wegleggen. De puzzelstukjes gaan dan natuurlijk steeds meer op hun plek vallen. De persoonlijke betrokkenheid van de toch wat bijzondere man Carballo wordt in een deels emotioneel deels afstandelijk betoog overtuigend uit de doeken gedaan. En het besef waarom juist híj het boek moet schrijven, dringt ook steeds beter tot Vásquez door. Het is geen vraag meer, hij is het haast aan zijn verleden, aan zijn heden en aan de toekomst van zijn dochters en zijn land verplicht.

Groots en prachtig vond ik hoe uiteindelijk in het laatste deel ook duidelijk wordt hoe de eerste scène van het boek, waarin Carballo wordt opgepakt omdat hij wordt beschuldigd van een poging tot diefstal van het pak van Gaitán uit de vitrine van het museum, bij het geheel hoort. Het maakte dat ik uiteindelijk meer begrip voor deze complexe man kreeg. Wat een verhaal, wat een roman. Echt een aanrader voor de komende wintermaanden.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn hartelijke dank gaat uit naar uitgeverij A.W. Bruna / Signatuur, enerzijds uiteraard voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar maar anderzijds ook voor het getoonde geduld in afwachting van deze blogpost 😉