Waar zal ik beginnen? Begin ik netjes bij het begin of leg ik juist eerst de nadruk op het eind? Begin ik met te vertellen dat ik met deze blogpost meedoe in de blogtour die door WPG Uitgevers België in samenwerking met Signatuur is georganiseerd? Of begin ik met de analyse van de titel? Dat ligt bij een titel als Wanneer wordt het eindelijk weer zoals het nooit is geweest redelijk voor de hand. Overigens zou het verboden moeten worden om boeken met een lange titel te publiceren. Wordt er dan nooit rekening gehouden met slechts 140 tekens in een tweet? 🙂

En ik kan er niets aan doen dat ik zo raar begin. Dat is volledig te wijten (of beter: te danken) aan deze roman van de Duitse auteur Joachim Meyerhoff. De jeugd van de hoofdpersoon, Josse/Joachim, speelt zich namelijk af op het terrein van een psychiatrische jeugdinstelling (in Noord-Duitsland, jaren ’70), waarbij “jeugd” heel ruim genomen moet worden. Zijn vader is de directeur van deze instelling en de woning van het gezin staat op dit terrein. Het gezin bestaat naast vader en Josse uit moeder, twee oudere broers en de hond. Voeg aan deze bijzondere setting de levendige fantasie van Josse toe, in combinatie met zijn onverklaarbare woedeaanvallen, en je hebt genoeg elementen om een tot de verbeelding sprekend boek te schrijven.

Het boek leest in eerste instantie als een verzameling jongensavonturen, met een soort Q&Q-uitstraling. Waarschijnlijk komt dit ook doorat ik in dezelfde periode ben opgegroeid, dus is het een en ander best herkenbaar. Bijzonder is natuurlijk wel dat Josse dagelijks wordt geconfronteerd met het van de norm afwijkende gedrag van de bewoners c.q. patiënten. Enerzijds merk je als lezer dat dit voor hem dus een hele gebruikelijke omgeving is, anderzijds is het overduidelijk dat dergelijke woonomstandigheden invloed hebben op de persoonlijke ontwikkeling van een jongen. Zo is daar het prachtige hoofdstuk over leren schrijven op school. Josse heeft moeite om alle letters op dezelfde lijn te zetten. Dit komt omdat voor hem een letter een bepaalde “waarde” heeft. De patiënten wonen namelijk in de diverse gebouwen die op het ommuurde terrein staan. Elk gebouw wordt aangeduid met een eigen letter en elke afdeling in het gebouw wordt aangeduid met de plek binnen het gebouw. Er is dus bijvoorbeeld een afdeling C Hoog en een afdeling E Midden. Hoe hoger de plaats in het gebouw, hoe zwaarder de afwijking van de bewoners. Dus een woord dat begint met een k wordt afhankelijk van de betekenis door Josse met een hoge of juist lage letter (ten opzichte van de schrijflijn) geschreven. Een gevaarlijke kat begint voor hem met een k-hoog.

Wat verder opvalt is de extreme gevoeligheid van de hoofdpersoon. Hij ervaart meer dan hij meemaakt, hij voelt meer dan hij ziet. Hij is ook nog eens extreem onrustig, kan geen moment stilzitten. Je zou in onze huidige tijd vermoeden dat er wel eens een pilletje Ritalin voorgeschreven zou kunnen gaan worden. Hij vormt een wonderlijke combinatie met zijn extreem aanwezige en tegelijk extreem afwezige vader. Vader kan zich volledig verliezen in een onderwerp, in die zin dat hij dan alles wat los en vast zit over dat onderwerp leest. De boeken liggen vervolgens “leeg gelezen” op de grond. Het in de praktijk brengen van al deze theoretisch verkregen kennis, is iets heel anders. En het vermogen van vader om zich in zijn jongste zoon te verplaatsen laat ook nog wel wat te wensen over. Josse komt niet toe aan het vertellen over zijn ervaringen tijdens een reis door Turkije, want vader weet door het doorspitten van een aantal reisgidsen véél meer over het land. Hij weet het in ieder geval beter.

Langzaam maar zeker merk je een ontwikkeling bij Josse die we simpelweg zouden kunnen benoemen als: volwassen worden. Afstand nemen van de familie, afstand nemen van de opvattingen over de jeugdjaren. En dan komt de twijfel. De twijfel knaagt zich een weg door het pantser van prettige, positieve herinneringen. Het gezin wordt niet gespaard wat betreft persoonlijke drama’s. En het overlijden van de hond maakt diepe indruk op Josse. Het voelt als het wegvallen van de laatste schakel die het gezin als gezin bij elkaar hield.

Ik vind het uitermate knap hoe de schrijver zonder expliciet hierover al iets te melden, toch duidelijke aanwijzingen geeft over de relatie tussen de ouders. Pas veel verder in het verhaal wordt aandacht besteed aan de stand van de bedden in de ouderslaapkamer. Bij deze ontwikkeling moest ik terugdenken aan de vader van David Sores, uit de roman De barmhartigen (uitgeverij Manteau – WPG Uitgevers België), die met een verrekijker op de borst beweerde zich regelmatig in het bos terug te trekken om van de natuur te genieten, terwijl in werkelijkheid hij op die momenten samen was met een andere, aantrekkelijke, vrouw. Dat was zijn manier om zich bij tijd en wijle te onttrekken aan de plak van zijn vrouw. Bij de vader van Josse ligt dat naar mijn gevoel iets genuanceerder. Daar is het eerder de moeder die onder de weliswaar charismatische maar tevens verpulverende invloed van de vader staat en daardoor niet in staat is een evenwichtige relatie met hem te behouden.

Wanneer wordt het eindelijk weer zoals het nooit is geweest. Wat een prachtige titel. Laten we de Griekse filosoof Heraclitus er maar bij halen: panta rhei, oftewel alles stroomt, alles is in beweging. Dus zelfs als je af en toe verzucht dat het vroeger beter of makkelijker was dan nu, zal bij echte analyse van waarnaar je verlangt blijken dat het nooit zo is geweest. Herinneringen worden ingekleurd door de omstandigheden van nu. Dit laat de roman van Meyerhoff duidelijk zien. Het was een fijne leeservaring met een lach en een traan, mijn dank gaat uit naar de uitgever dat ik mee mocht doen in de blogtour.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Via deze link zie jij het volledige blogtourprogramma. Lees ook eens wat de andere deelnemers van de roman vonden.