Ik vermoed zomaar dat je deze regels wel herkent uit de klassieker “Laat me” van Ramses Shaffy. Zo niet, dan beveel ik jou van harte aan om dit nummer eens goed te beluisteren. Het zit fantastisch goed in elkaar, qua muziek én qua tekst. Aan de aangehaalde tekst moest ik regelmatig denken tijdens het lezen van Of de oleander de winter overleeft van Stefan Popa (HarperCollins). Dit verhaal speelt zich, kortweg, af op de Balkan. Uiteraard kan ik de Balkan als regio aanwijzen op de wereldkaart en uiteraard kan ik een aantal landen opsommen die gerekend worden tot Balkanlanden. Als ik flink mijn best doe, produceer ik nog wat gemeenplaatsen over de regio en de geschiedenis, maar wat weet ik er nu eigenlijk écht van?

Dat werd mij duidelijk tijdens het lezen van deze roman. Begrijp mij niet verkeerd. Dit boek van Popa is geen non-fictie geschiedenisboek, het is absoluut te kwalificeren en bedoeld als roman. Er zijn eigenlijk twee verhaallijnen. De één ligt in het verleden, namelijk het verhaal van Costa, de vader van Pitu. Pitu heeft zijn vader nooit gekend, maar zijn moeder heeft talloos vaak alle mogelijke details over Costa met hem gedeeld. Daardoor kunnen we herleiden wat de vader allemaal heeft moeten doorstaan. De andere verhaallijn, in het heden, is die van Pitu zelf. Hij krijgt van de Griekse dokter te horen dat hij een hersentumor heeft en dat hij niet lang meer te leven heeft. Pitu, weduwnaar en vader van dochter Samarina, is met heel zijn hebben en houden verbonden aan zijn dorp Crushuva (Macedonië). Hij moet dit nieuws verwerken en met zichzelf en zijn omgeving in het reine komen.

Door de tekst op de achterflap was ik eerlijk gezegd vooraf ingesteld op een warm, menselijk, meeslepend, licht melancholisch verhaal in Slavische stijl. Daarmee bedoel ik een kleurrijke verhalende stijl. Ik ben daar erg op gesteld. Het doet mij telkens realiseren dat ik van buiten een stijve, blanke Hollander ben, maar dat ik regelmatig het gevoel heb dat ik van binnen toch eerder aansluiting heb met de Balkan of het Midden-Oosten 🙂 De kleuren, de geuren, de (zigeunerachtige) muziek en de zeer ontwikkelde, kenmerkende stijl om verhalen te vertellen, spreken mij zeer aan.

En verhalend en kleurrijk is het zeker. Maar ohh, wat was ik niet voorbereid op de rauwheid van de Balkan! Wat was het voor mij al die jaren makkelijk om te vergeten dat het hele gebied enorm te lijden heeft gehad van de Wereld Oorlogen en de verwoestende doorwoekerende onderlinge strijd tussen verschillende bevolkingsgroepen. Door deze gekozen constructie van twee verhaallijnen heeft de auteur de mogelijkheid om veel achtergrondinformatie over de Balkanlanden te geven, de onderlinge verhoudingen, de regionale verschillen, de talen en het verschil in mentaliteit en dergelijke. Want wat ís de Balkan? Is het een uniforme verzameling of is het een bijeenvoeging van diverse mentaliteiten en identiteiten?

Pitu is een zogeheten Aroemeen. Ik had nog nooit van Aroemenen gehoord en dat is niet zo verwonderlijk als je eenmaal weet dat het een vervagende regio/bevolkingsgroep in Macedonië is. In de Balkan is er een continu spanningsveld over eigen identiteit. Horen “we” nu bij de Grieken of bij de Bulgaren, de Albanezen of de Roemenen? Waarom kan er niet een eigen land voor de Aroemenen bestaan? De strijd om een bestaansrecht inclusief het in stand houden van de eigen taal deed mij terugdenken aan de onlangs gelezen bundel Friese portretten (Uitgeverij Aspekt). Uit die portretten kwam duidelijk naar voren hoeveel invloed taal op een volk heeft en andersom. Dat is hier voor de Aroemeense taal en de Aroemenen ook de situatie. Het is al tekenend dat een Aroemeen wordt aangeduid als “Vlach”. De vertaling daarvan is “vreemdeling”. Als een taal niet wordt onderhouden, verdwijnt het in de vergetelheid. En daarmee alles wat daarmee verbonden is. Dat is dan ook de innerlijke worsteling van Pitu.

Dit alles is door Popa in een geweldige schrijfstijl in deze roman verwerkt. Hij zegt heel veel door het niet concreet te zeggen maar in de vorm van “concluderende” zinnen. Costa staat bijvoorbeeld met een geweer in handen oog in oog met een wolf. Zonder vervolgens te beschrijven wat er gebeurt, volstaat Popa met de conclusie dat de wolf een jas werd (vrije quote). Het kost dan niet veel moeite om te beseffen dat de wolf de confrontatie niet heeft overleefd.

Ik verwachtte een roman in de stijl van Het oude land van Dörte Hansen (HarperCollins). Dat is ook een mooie roman, maar daar had ik toch net wat meer diepgang van verwacht. De roman van Popa ligt meer in de lijn met Het laatste jaar van Marvellous Ways, geschreven door Sarah Winman (Orlando). Dat is ook een mooi voorbeeld van een boek dat je voor het verhaal kan lezen, maar wat tegelijk ook zo veel meer om over na te denken te bieden heeft. De schrijfstijl van Sarah Winman vind ik vaak genoeg verrassend en doordachter dan het soms in eerste instantie lijkt.

Kijk gerust eens op Hebban of andere sites als je meer concrete inhoudelijke informatie of samenvatting van de roman van Popa wilt hebben. Ik had dit keer de ruimte nodig om aan te geven dat ik behoorlijk overdonderd was door deze roman, de inhoud en de schrijfstijl. En die oleander? In de tuin van Pitu staat de oleander overtuigend te bloeien. Het is dan ook niet zomaar een oleander, nee, het heeft een bijzonder herkomst en geschiedenis. Meer weten? Tja, dan zou ik zeggen: lees dit boek!

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Dit keer werd mij door HarperCollins een leesexemplaar ter beschikking gesteld. Hartelijk dank daarvoor!