Het is even schakelen. Zo tussen de gezelligheid van de voorbije kerstdagen en de uitbundigheid van de aanstaande jaarwisseling, is het echt even mentaal omschakelen om bezig te zijn met de roman De woestijn van Jorge Baron Biza (Uitgeverij Signatuur). Want enige luchtigheid of lichtheid is in dit boek ver te zoeken.

De ik-figuur in deze roman (die overigens oorspronkelijk al in 1998 is uitgegeven) is Mario. Hij is de zoon van Arón Gageac en Eligia. Het begint met het gehaast vertrek van moeder en zoon naar het ziekenhuis omdat vader Arón zwavelzuur over Eligia heeft gegoten en haar gezicht daardoor steeds verder wordt weggevreten. Deze aanval gebeurt tijdens een gesprek ter afronding van de langslepende echtscheidingsprocedure tussen de ouders. De meest waarschijnlijke beweegreden van Arón is dat hij wil bereiken dat hij de laatste persoon is die Eligia ooit nog heeft kunnen zien. Wat volgt is de reis die zoon Mario met zijn moeder maakt om haar verdere verminking te stuiten en weer tot een acceptabel herstel te komen. Daarbij komen zij voor langere periode vanuit Argentinië in Milaan terecht. En uiteraard is dit alles doorspekt met herinneringen aan een vroeger en de eigen ervaringen in het hier en nu. De maatschappelijke en politieke posities van zijn beide ouders hebben hier grote invloed op.
Vader (een man met een gecompliceerd karakter en dito leefwijze) pleegt overigens de dag na zijn aanval zelfmoord. En jaren later doet moeder dat ook.

En nu komt het bizarre: deze fictieve personages zijn gebaseerd op de werkelijke familiegeschiedenis van de schrijver, die trouwens in 2001 ook zelf een einde aan zijn leven maakt. Hij heeft, net als eerder zijn vader, jaren lopen leuren met het manuscript van deze roman, maar geen enkele uitgeverij was geïnteresseerd. Pas na zijn overlijden is het echt ontdekt en uitgegeven en is het thans alsnog opgenomen in het rijtje belanghebbende romans uit Argentinië. Hoe wrang.

Deze achtergrond van de schrijver was al bij mij bekend voordat ik het boek begon te lezen. Dat gaf toch een extra dimensie en een zeer ongemakkelijk gevoel. Jij krijgt de neiging om “in te grijpen”, om de schrijver toe te roepen dat er toch echt ook lichtstraaltjes in het leven te vinden zijn die het allemaal de moeite waard maken. Tegelijkertijd weet je dat het niets gaat uithalen (waarbij ik gemakshalve maar even voorbij ga aan het feit dat je als lezer nooit invloed hebt op wat de romanpersonage doet en wat hem overkomt 🙂 ). Uit alles dampt een zekere triestheid, lamlendigheid en onvermijdelijkheid.

De woestijn is een absurd aanvoelende mix van gedetailleerde beschrijvingen van de verminkingen van Eligia, de escapades van zoon-lief, zijn ongematigd alcoholgebruik en bijzondere kijk op intermenselijke relaties en prachtige, rake typeringen van mensen, karakters, situaties. Ook Eligia’s kijk op de wereld en haar eigen positie stemt tot nadenken. In de periode van verblijf in Milaan blijkt ook haar haat/liefde-verhouding met een andere beroemde/beruchte Argentijnse: Eva Péron. Hoe interessant ook, echt duidelijk is de schrijver niet.

Ik ben erg gesteld op de beschrijvende stijl die ik bij veel Spaanstalige schrijvers meen te herkennen. In de boeken kom je relatief weinig dialogen tegen en vaak wordt er vanuit een ik-persoon geschreven (waardoor je meteen al een ander soort spanning krijgt dan bij een verhaal vanuit de derde persoon). Wat ik er prettig aan vind, is het gevoel dat ik aan de hand word meegenomen en dat de schrijver speciaal aan mij vertelt wat hij allemaal heeft meegemaakt en wat hem is overkomen. Nu moet ik toegeven dat ik bij de leefervaringen van Mario af en toe wel te kampen had met een diep gevoel van somberte en tegelijk een bepaalde vorm van aversie. Het is niet makkelijk te begrijpen hoe Mario (en zijn familieleden) in elkaar steekt. Jorge Baron Biza heeft er in totaliteit niet een voor iedereen toegankelijk verhaal van gemaakt. Het hangt van uitersten aan elkaar, waarbij ik eerlijk gezegd niet altijd de overtuiging heb dat ik de schrijver heb begrepen.

Het geworstel van Mario als kind en als jonge man deed mij vaag terugdenken aan de hoofdpersoon uit Portret van een man van Jens Christian Grondahl (Meulenhoff) en Watanabe uit Norwegian Wood van Haruki Murakami (Atlas Contact). Hoewel in mijn herinneringen in de beide genoemde boeken de hoofdpersoon wel meer grip heeft op bepaalde ontwikkelingen en persoonlijke groei, gaat het mij met name om het gevoel van de stuurloosheid en de (betrekkelijke) nutteloosheid van het leven. Zij hebben ook te maken met groot verlies en persoonlijke trauma’s, maar leren daar op de een of andere manier toch een draai aan te geven en een toekomst te zien. Daardoor vond ik beide boeken zeer de moeite van het lezen waard. Zij geven voldoende stof tot nadenken.

In de uitgave van De woestijn die ik heb gelezen, staat een voorwoord van de hand van Dimitri Verhulst. Hij eindigt het voorwoord met een uitspraak die ik volmondig onderschrijf: “Ik heb betere romans gelezen, maar de meeste daarvan ben ik alweer vergeten.” Want vergeten, dat doe je De woestijn niet gauw. Vrolijk word je er niet van, maar het zuigt je wel helemaal op. Af en toe moest ik het echt even wegleggen om niet meegesleept te worden in de zwartgalligheid van de hoofdpersoon en de uitzichtloosheid. Dat een schrijver in staat is om zo veel emoties bij een lezer op te roepen, is natuurlijk een zeer knappe prestatie. Helaas kunnen wij dat niet meer kenbaar maken aan Jorge Baron Biza zelf. Laten we dan als eerbetoon er voor zorgen dat zijn (enige) roman voldoende aandacht blijft krijgen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank voor deze laatste blogpost in 2017 gaat uiteraard uit naar Uitgeverij Signatuur voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.