Je herkent dit vast: je staat in een boekwinkel met een (voor jou onbekend) boek in de hand en leest de achterflap. En dan voel je van binnen een lichte tinteling die leidt tot de absolute overtuiging dat je dit boek móet lezen. Onverklaarbaar en onweerstaanbaar. Dit kan ook gebeuren (en zo verging het mij, dit keer) bij het lezen van de korte omschrijving op de website van de uitgever of in de brochure van te verschijnen boeken. Wat nu precies de “trigger” is (titel? boekomslag? schrijver?), blijft voor mij vaak onduidelijk. Interessant om over te filosoferen, maar nog interessanter is de vraag of het boek dan uiteindelijk ook aan de verwachtingen voldoet.

Enige maanden geleden stuitte ik op de titel De opkomst en ondergang van grootmachten. Dit is de meest recente roman van Tom Rachman, in de Nederlandse vertaling uitgegeven bij Agathon/Meulenhoff. Een roman met een bijzondere titel, die in eerste instantie wellicht doet vermoeden dat hier sprake is van een economisch handboek. De associatie met het op dit moment immens populaire (salonfähige) meesterwerk Capital in the Twenty-First century van de Franse econoom Thomas Piketty (Harvard University Press, ook verkrijgbaar in de Nederlandse versie bij De Bezige Bij) ligt op de loer. Dit laatste werk hoort inmiddels ook tot onze thuiscollectie. Nogal logisch met een in economie geïnteresseerde echtgenoot en een bedrijfskunde studerende zoon. Op de een of andere manier lukt het mijzelf slechts sporadisch om tijd te nemen om een non-fictie boek te lezen. Blijkbaar voel ik mij toch meer thuis in de fictieve levens van romanfiguren. Hoewel, dat kostte mij bij de romanfiguren uit De opkomst en ondergang van grootmachten in de eerste hoofdstukken meer moeite dan ik eigenlijk wil toegeven.

De hoofdpersoon is Tooly (Mathilda) Zylberberg. In het boek volgen we haar levensverhaal, waarbij we telkens heen en weer springen tussen verschillende tijden en plaatsen. En door dat heen en weer springen is er steeds sprake van een groot vraagteken. Hoe gaat haar leven verder en hoe hangen alle gebeurtenissen en gesprekken met elkaar samen? Door informatie in een latere of juist eerdere periode vallen langzaam maar zeker de puzzelstukjes op hun plaats. In 1988 is Tooly 9 jaar oud en leeft zij in Bangkok. Tot die tijd heeft zij met haar vader Paul zo’n beetje rondgereisd. Paul vertelt aan Tooly dat dit met zijn werk te maken heeft. Overigens is er verder weinig communicatie tussen vader en dochter. Dit geeft een bijzondere (en ongemakkelijke) sfeer. Als Tooly 10 jaar is, wordt zij “ontvoerd” door de plotseling opduikende Sarah. Sarah blijkt de moeder van Tooly te zijn. Door deze ontvoering komen vervolgens de oudere Humphrey (met Russisch accent) en de ongrijpbare maar charismatische Venn in haar leven. Hoe de lijnen tussen al deze mensen precies lopen, is eigenlijk de rode draad in deze hele roman.

New York is de thuisbasis van Tooly rond 1999-2000. Zij heeft aparte leefomstandigheden en haar relaties zijn ook niet allemaal even alledaags. Naast de al genoemde personen is in die periode een belangrijke rol weggelegd voor de studenten Duncan en Xavi. In 2000 wordt Tooly overigens 21 jaar oud, hetgeen voor haar niet bijzonder is maar door een aantal mensen om haar heen wel als een belangrijk omslagpunt wordt beschouwd. Ook dat wordt pas in de loop van het boek duidelijk. De derde periode die steeds aandacht krijgt is het “nu”: Tooly  heeft nu (2011) een noodlijdend winkeltje in tweedehandsboeken in een gehucht in Wales.

Snap je er al wat van? Bijna onmogelijk. En dat maakt deze roman zo razend knap. Alle verhaallijnen en tijdslijnen lopen dwars door elkaar. Gebeurtenissen die in de eerste helft van het boek worden beschreven, krijgen pas in de loop van de tweede helft hun betekenis. Alles gaat kriskras door elkaar om uiteindelijk toch een netwerk te vormen, waarbij de grote vraag is wie er nu eigenlijk daadwerkelijk aan de touwtjes trekt. Een vraag die voor Tooly pas in de fase van het nu tot een beantwoording komt. Daarom had ik in het begin behoorlijk wat moeite om in het verhaal te komen, terwijl ik de tweede helft in één ruk heb uitgelezen en met een katterig gevoel achterbleef omdat het boek uit was.

Ontroerend en ontwapenend vond ik het levensverhaal van Humphrey. En Paul? Die kun je pas vér in het boek op waarde schatten. De economische benadering van Venn over het functioneren in de wereld is uitermate lezenswaardig. Mijn oordeel over Venn houd ik echter liever voor me. Naar mijn mening slaat de titel van deze roman niet zo zeer op “werkelijke” grootmachten, maar meer op alle ontwikkelingen en omwentelingen die de personages zelf meemaken. Ik ben benieuwd of Piketty het ook op die manier benadert 🙂 En Tooly? De schrijver heeft een open eind aan het boek gegeven, zodat elke lezer naar eigen believen mag invullen hoe haar leven verder gaat.

Al met al een verbijsterend, onthutsend boek. Het heeft mij behoorlijk bezig gehouden. Dus terugkomend op mijn vraag aan het begin van deze blogpost: ja, deze roman heeft volledig voldaan aan mijn verwachting bij het lezen van de achterflap.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn grote dank gaat uit naar uitgeverij Meulenhoff voor het aan mij beschikbaar stellen van een leesexemplaar (ebook) én voor het getoonde geduld voor de tijd tot de publicatie van deze blogpost.