Deze blogpost heeft als centrale thema de roman Birk van de Nederlandse schrijver Jaap Robben (Uitgeverij De Geus). En daarom had deze leeservaring eigenlijk al op 30 mei j.l. online moeten komen. Het is namelijk een boek dat ik gelezen heb in het kader van de boekenbloggersleesclub Een perfecte dag voor literatuur. Binnen die club geldt eigenlijk maar 1 regel, namelijk dat wij allemaal op dezelfde dag over hetzelfde boek bloggen. Ik lag keurig op schema om het boek gelezen en een blogpost gereed te hebben, maar door een aantal persoonlijke omstandigheden was het plotseling even niet mogelijk om geconcentreerd te lezen en te bloggen. Gelukkig is een cliché (“van uitstel komt afstel”) niet altijd waar en heb ik inmiddels Birk gelezen.

Maar dan de volgende uitdaging: er over bloggen! Als je de publicaties van mijn mede-bloggers hebt gelezen, dan weet je inmiddels dat het verhaal gaat over Mikael die, na de verdwijning van zijn vader (Birk), met zijn moeder en een buurman op een piepklein eilandje tussen Schotland en Noorwegen de draad van het “gewone leven” weer moet oppakken. Mikael is 9 jaar oud als zijn vader verdwijnt. De wijze waarop de schrijver uitwerkt hoe Mikael omgaat met die verdwijning en zijn wetenschap over wat er toen gebeurd is, gaf mij kippevel. De voor jonge kinderen zo typerende manier om zelf na te gaan denken over feiten en gevolg, over vertellen en zelf bedachte en gevreesde consequenties, komt door de ietwat indirecte schrijfstijl mooi naar voren. Je voelt de worsteling van Mikael rondom de vraag wat hij wel en juist niet aan zijn moeder moet vertellen. En dat alles omdat hij een diepgeworteld gevoel van bescherming van zijn moeder heeft.

Dit element van wat je als kind wel of niet vertelt over de ene ouder aan de andere ouder deed mij terugdenken aan de schitterende roman Extreem luid en ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer (Ambo Anthos). In dit boek bevindt de vader van het hoofdpersoontje Oskar zich in één van de torens die tijdens de aanslagen van 9 september 2001 zijn ingestort.  Ook Oskar heeft  het idee dat hij meer weet over zijn vader dan dat zijn moeder weet. En ook hij wil zijn moeder beschermen en gaat daarom op een bijzondere ontdekkingstocht naar/over zijn vader.

In Birk weet je al vanaf de allereerste pagina dat er iets ernstigs is gebeurd. En ook al moet nog blijken hoe klein de leefwereld van Mikael werkelijk is, het beklemmende gevoel van het afgescheiden zijn van de rest van de wereld druipt uit elke zin, uit elk woord. Daar was de achtergrond van Seije (Het leek stiller dan het was – Eva Kelder) op Vlieland niets bij. Contact met mensen is een zeldzaamheid, meeuwen daarentegen zijn er in overvloed. Meeuwen werden door Birk “luchtzeilers” genoemd, luie vogels die vooral gebruikmaken van de thermiek.

In het laatste deel van het boek is Mikael inmiddels 15 jaar. Het is de periode dat hij van jongetje langzaam maar zeker een jongeman wordt, met alle fysieke verschijnselen en hormonen die daarbij horen. De schrijver gebruikt in dat gedeelte een prachtige metafoor om duidelijk te maken in welke situatie Mikael en zijn moeder Dora zich bevinden. Mikael vindt namelijk in het enige leegstaande huis op het eiland een meeuw met een nest van één ei. Als het kleine meeuwtje geboren is, probeert Mikael de moedermeeuw weg te houden bij het kleine meeuwtje en dat meeuwtje zelf op te laten groeien. Hij wil graag enerzijds het meeuwtje beschermen en anderzijds de macht over het vogeltje hebben. Uiteindelijk pikt de moeder het meeuwtje uit zelfbehoud dood. Doet Dora (de moeder van Mikael) niet iets vergelijkbaars met Mikael? Zij ziet steeds meer Birk in hem en gaat zich daar ook naar gedragen. Zij “pikt haar zoon dood” in haar krankzinnige waanidee dat Mikael haar Birkje is. Heel beklemmend en beangstigend, want je zou Mikael willen toeroepen om zo snel mogelijk het eiland (en zijn moeder) te verlaten en een eigen zelfstandig leven op te bouwen, maar aan de andere kant kun je invoelen waarom dat voor Mikael helemaal geen makkelijke beslissing is.

Dit boek dreunt nog door nadat je het uitgelezen hebt. Je blijft als lezer met veel vragen zitten. Hoe gaat het verder met Dora en haar vernietigingsdrang van alles wat aan het verleden herinnert? Hoe moet Mikael verder zijn weg vinden? Naar ik heb begrepen is Birk de debuutroman van Jaap Robben voor volwassenen. Ik zie nu al uit naar zijn volgende werken!

Het was weer een voorrecht om deze roman te mogen lezen. Ik dank Uitgeverij De Geus dan ook weer hartelijk voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo