Het valt niet meer te ontkennen: de mooie weekenden (qua weersomstandigheden) zijn voorbij en daardoor nemen de activiteiten op ons Terras helaas steeds verder af. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel: mijn lief had hierdoor tijd om voor mij een extra plank in een kast te maken, zodat ik weer meer ruimte heb voor het uitstallen van mijn boeken. Ik ben een hele dag bezig geweest met het verplaatsen van boeken. En zo eenvoudig vind ik dat niet, want (verklaar mij gerust voor gek) ik krijg het niet over mijn hart om boeken die ik heb gelezen, boeken die ik op een bijzondere wijze heb verkregen of die echt horen bij een bepaalde levensfase zomaar ergens klakkeloos in willekeurig welke kast te zetten. Ik kan daar uren over dubben 🙂

Dat bepaalde boeken, dingen of documenten méér kunnen betekenen dan alleen maar verhalen, voorwerpen en papier blijkt ook in hoge mate in de roman Schuilplaats van Dina Nayeri (Uitgeverij Orlando in samenwerking met Oxfam Novib).

In deze roman draait het feitelijk voornamelijk om de verhaallijn van Niloo en die van haar vader, dr Bahman Hamidi. In het hier en nu is Niloo een jonge dertiger, afgestudeerd, getrouwd met een Fransman en in afwachting van de oplevering van hun nieuwbouw-appartement in Amsterdam. Zij lijkt alles goed onder controle te hebben. Niets doen of relaxen zijn woorden die niet in haar vocabulaire voorkomen. Elke kwestie weet zij te beheersen door regeltjes, regeltjes, regeltjes. Zelfs in haar huwelijk is zij ervan overtuigd dat ruzies opgelost worden door duidelijke regels met elkaar vast te stellen. Je zou haast denken dat zij geen gevoelsleven kent. Maar schijn bedriegt en een buitenkant zegt niets over de binnenkant.

Dit obsessieve gedrag van altijd maar bezig zijn, altijd maar zichzelf willen bewijzen, het tot in het extreme onafhankelijk willen zijn, wordt beetje bij beetje beter te begrijpen. Het boek is dan ook opgebouwd met wisselingen in perspectief tussen Niloo en haar vader (met wie zij overigens slechts sporadisch contact heeft), maar ook wisselingen tussen nu en het verleden. Niloo is opgegroeid in Iran, het “oude” Iran: het land waarin gevoel, smaak, geur, samen zijn en samen eten belangrijke waarden zijn. Haar moeder is een christelijke vrouw, haar vader hangt geen geloof aan. Vanwege de steeds dringender gevoelde gevolgen van de Iraanse/Islamitische Revolutie vlucht moeder Pari in 1987 met de achtjarige Niloo en haar broertje naar Amerika.  

Vader is in Iran achtergebleven. Hij heeft daar zijn tandartsenpraktijk en zijn eigen “leven”. Daar hoort bij dat hij na de scheiding van Pari nog tweemaal trouwt en ook weer gaat scheiden. Bij zijn laatste scheiding loopt het allemaal wat anders dan verwacht en dat maakt dat hij extra druk op Niloo legt om hem te helpen Iran te verlaten. 

Niloo heeft echter genoeg met zichzelf te stellen. Zij heeft keihard gewerkt aan haar eigen positie en haar toekomst. Ik werd getroffen door hoe de schrijfster aangeeft dat Niloo behoefte heeft aan een plek voor zichzelf. In welke woning zij ook woont, zij heeft een hoek nodig waar niemand mag komen en waar zij de zaken bewaart die voor haar belangrijk zijn. Het gaat om foto’s, maar ook bijvoorbeeld over haar paspoort. Als voormalig vluchtelinge is een paspoort iets om met jouw leven te verdedigen. Er is niet veel voor nodig om alle gevoelens van onzekerheid en onmacht weer omhoog te laten komen. Deze heilige plek in huis wordt door Gui, de echtgenoot van Niloo, gekscherend maar met een serieuze ondertoon de “Periferie” genoemd.

Zeker vanaf dat moment heb ik Niloo in mijn hart gesloten. Van buiten de koele, zelfverzekerde, intelligente jonge vrouw, van binnen voor altijd een onzekere vluchtelinge, altijd op haar hoede, altijd in de verdediging. En vrij naar een uitspraak van Annie M.G. Schmidt: altijd 8 gebleven.

Niloo komt terecht in een groep Iraniërs die, ieder om een eigen reden, in Nederland wonen. Zij gaat met hen eten en brengt avonden door in een centrum waar iedereen verhalen vertelt en poëzie voordraagt. Het is heel apart om over Nederland en meer specifiek over Amsterdam te lezen vanuit de ogen van een niet-Nederlandse (zowel het personage als juist ook de schrijfster). Enerzijds vond ik het grappig dat bepaalde voor mij/ons overduidelijke zaken en gewoonten werden uitgelegd, anderzijds was het ook confronterend om zo duidelijk de analyse van onze volksaard en handelswijze voorgeschoteld te krijgen. En het is bijzonder “vervelend” om duidelijk te lezen over het discriminerende karakter dat in onze samenleving zit verstopt (of in ieder geval zo door asielzoekers en vluchtelingen wordt ervaren).

In haar zorgvuldig opgebouwde muur komen langzaam maar zeker barstjes als Niloo door de verhalen van de anderen, door de herinneringen aan vroeger en de samenkomsten met haar vader, steeds meer gaat ontdekken wat en wie er voor haar echt belangrijk zijn. Zij komt uiteindelijk zichzelf flink tegen en het zal nog wel even duren voordat zij zichzelf weer helemaal herpakt heeft. En haar vader? Wat een karaktervolle figuur is dat!

Nayeri weet dit alles prachtig zuiver en gevoelvol te beschrijven, in een soepele, verhalende schrijfstijl. Naar mijn idee is die stijl terug te vinden bij meer schrijvers met roots in de regio Midden-Oosten en Balkan. Generaliserend gesproken blinken deze auteurs uit in gedetailleerde beschrijving van geuren, kleuren, omgeving en gevoelens, terwijl zij tegelijkertijd genoeg ruimte overlaten om een eigen indruk te krijgen. Dat wil overigens niet zeggen dat het qua inhoud alleen maar “mooie” verhalen zijn. Overtuigend bewijs van een aantrekkelijke presentatie van keihard geweld en gruwelijkheden is bijvoorbeeld De kinderen van de kolonel van Mahmud Doulatabadi (De Geus). Door dit boek, eveneens met de setting Iran en de (recente) geschiedenis van dat land, werd ik behoorlijk omver geblazen. De kolonel heeft net zoals Niloo en haar vader een blijvende indruk op mij gemaakt.

Wat is het toch fantastisch om vanuit een makkelijke stoel zo veel over de wereld te leren.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uiteraard naar Uitgeverij Orlando voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.