Hoe het kwam, weet ik echt niet meer. Maar feit is dat ik onlangs de roman Luchtvissers van Gerwin van der Werf heb gelezen (Atlas Contact). Deze roman is al in 2013 uitgegeven, maar ik had er nog niet eerder over gehoord. De inhoud op zich is al bijzonder, maar het is voor mij ook nog eens een ideaal boek om allerlei associaties met andere boeken te hebben 🙂

Er is een ik-persoon, namelijk Joshua Lohman, geboren in Leiden in 1977. Deze Joshua probeert de wereld achter zich te laten door zich te verstoppen op een eiland (Lundines) dat volledig en definitief wordt geëvacueerd. Hij heeft een traumatische ervaring gehad, kampt met schuldgevoel en extreme hoofdpijn en meent door isolement beter af te zijn (voor zichzelf en anderen). Want hoe ga je om met het feit dat tijdens een auto-ongeluk een kind om het leven is gekomen? Kun je überhaupt rekenen op een onbevooroordeelde mening van de mensen om jou heen aan wie je zou willen vertellen wat er écht gebeurd is?

Door dit idee van isolement, afgezonderd zijn van alles en iedereen, dacht ik terug aan De wand van Marlen Haushofer (oorspronkelijk in het Duits reeds in 1963 uitgegeven), in Nederlandse vertaling uitgegeven bij Van Gennep. In deze verbijsterende, beklemmende roman gaat het niet om een zelfgekozen afzondering, juist niet! Door een onverklaarbare reden is er opeens een onzichtbare muur geplaatst rondom de plek waar de hoofdpersoon, een niet meer zo jonge vrouw, verblijft. Alles aan de andere kant van die wand is verstild, alles lijkt bevroren. Haar gezelschap kan zij niet terugvinden, zij is alleen met een koe, een hond en een kat. Zij kan niets en niemand bereiken en moet dus zelf een nieuwe daginvulling maken en haar toekomstbeeld bijstellen. Door de eindeloosheid van haar situatie vond ik deze roman echt adembenemend en beangstigend.

Terug naar Johsua op Lundines. Al gauw blijkt hij niet de enige achterblijver te zijn. Er is een wonderlijke mix van personen die met elkaar een balans proberen te vinden, ieder met zijn eigen verhaal en achtergrond. Zo is daar de dominee (die zich van God heeft afgekeerd) die een enorm gemis voelt door het vertrek van één bepaald persoon en de stokoude Markus met zijn dementerende vrouw Marthe. Verder blijkt al gauw dat er ook een jong meisje is achtergebleven, Jo Anne, samen met haar vader Jens. En dan is er nog de twijfel of er nog méér zijn, bijvoorbeeld de vuurtorenwachter.

Door de schrijfstijl van Van der Werf ervaar je voortdurend een zekere spanning. Geen spanning zoals bij een thriller, maar meer spannend doordat je heel goed ieders eigen (mentale) worsteling kunt invoelen. Dominee Quast stookt zijn eigen drank om zo maar te vergeten wat (of beter: wie) hij niet kán vergeten. Zijn strijd met het geloof, met religie, met houvast en verwachtingen komt misschien niet op alle punten even “geloofwaardig” over, maar is wel tekenend voor zijn situatie. Hij probeert wel de leider te blijven van het clubje onverwachte bewoners, organiseert de voedseldistributie en doet heel actief. De vraag blijft echter wel wat hij van de anderen en met name van zichzelf verwacht.

Markus, zwaar gelovig, is al jaren met zijn eigen boetedoening bezig, onder andere doordat hij zijn eigen leven volledig in het teken heeft gesteld van de verzorging van zijn vrouw. Dat zij door haar dementie geen remming meer voelt om voluit en hartgrondig te vloeken, maakt hem er niet rustiger op. Markus is een zogeheten luchtvisser: door met een net in de lucht te zwaaien (“vissen”) wordt een bepaalde vogel gevangen die als voedsel kan dienen. Nieuwkomer Joshua wordt er al gauw op uit gestuurd om deze taak ten behoeve van de achterblijvers over te nemen. Dat Joshua met een flinke portie hoogtevrees te kampen heeft, doet daar niets aan af.

Door het beeld van die vogels ligt een link met de meeuw uit de roman Birk van Jaap Robben (De Geus) voor de hand. Ook in die roman (waarover ik de blogpost Luchtzeilers in een werelds vacuüm schreef) is afzondering en isolement overigens een belangrijk thema.

Tot slot had ik nog een herinnering aan een eerder gelezen boek, De huisvriend van Bertram Koeleman (Atlas Contact). Daarin bestaat het werk van Jonas Balsam uit het beheren van een huis op een redelijk geïsoleerde plek. Wat niemand weet, is dat hij niet de enige bewoner van dat landhuis is. Balsam verzorgt namelijk de excentrieke eenling Benjamin Krendler. De enige andere persoon die Krendler af en toe toelaat is een zogenaamde “huisvriend”, een intellectueel met wie Krendler informatie en standpunten kan uitwisselen. Dit bevalt Balsam allerminst.

Dus ook in deze roman ontstaat er spanning tussen personen, door onuitgesproken verwachtingen en angsten. Misschien moet ik De huisvriend nog eens lezen en opnieuw beoordelen, want eerlijk gezegd vond ik het eindigen in een anticlimax. Het was zo anders dan ik had verwacht, dat ik er een ontevreden gevoel van heb over gehouden. Ik miste de verdieping van de psychologische spanning. Even was ik tijdens Luchtvissers bang voor een gelijke ervaring, maar Van der Werf wist mij gelukkig tijdig aan boord te houden.

Luchtvissers is geen boek waarin alle vragen worden beantwoord. Zeer zeker niet, er blijft heel veel open. Het is grotendeels onduidelijk hoe het met de verschillende personages verder gaat. Toch is dat niet vervelend, het biedt ruimte om er zelf invulling aan te geven. En dat bevalt mij altijd wel in boeken.

De door mij hier aangehaalde boeken blinken uit door het beklemmende, het onmachtige, het ontwrichtende, het onvermijdelijke. Heb jij één (of meer) van deze romans  ook gelezen? Ik ben benieuwd naar jouw leeservaring. Dus reageer gerust onder deze blogpost, op mijn Facebookpagina of via Twitter.