“De dominee van Urk, die zou op Schokland preeken,

maar door ’t ruischen van de zee, was hij zijn preek vergeten.”

Ach ja, zo’n versje, dat kent toch iedereen? Maar kent iedereen ook het verhaal achter Schokland, de geschiedenis van dit voormalige eiland, inmiddels al decennia lang onderdeel van de Noordoostpolder? Als je, zoals ik, in één van de dorpen binnen de gemeente Noordoostpolder woont, dan ontkom je bijna niet aan de verhalen en herinneringen over vroeger. Zelfs al is dit stukje Nederland pas zo’n 80 jaar oud, er hangt een hele geschiedenis mee samen.

Die geschiedenis gaat niet alleen maar om het droogleggen van een deel van de oorspronkelijke Zuiderzee, het gaat niet alleen maar om de al eerdere afsluiting van die Zuiderzee waardoor het IJsselmeer ontstond, het gaat niet alleen maar om de inrichtingseisen voor de nieuwe bewoners van die kale polder of het inkapselen van het voormalige eiland Schokland. Het gaat óók om de geschiedenis van dat eiland, een geschiedenis die eeuwen eerder is begonnen.

Schrijfster Eva Vriend (een echter polderdochter) heeft in Het eiland van Anna (Atlas Contact)  het historisch verloop opgehangen aan de geschiedenis van de familie Diender en dan met name  aan Anna. Anna Diender is geboren in 1910. Niet op Schokland, want het eiland was op overheidsbevel al midden negentiende eeuw ontruimd. De Schokkergezinnen werden gedwongen te verhuizen en kwamen onder andere in Kampen, Vollenhove, Urk en Edam terecht. En ondanks dat zij elders is geboren en opgegroeid, draaide veel in het leven van Anna (in de jaren tachtig van de vorige eeuw overleden) om Schokland, om “thuis”. Dat geldt voor haar, voor haar generatiegenoten maar ook voor vele Schokkernazaten in het hier en nu.

Eerlijk gezegd bracht het boek mij inhoudelijk niet veel nieuws. Ik heb namelijk als polderbewoner al heel veel verhalen gehoord en gelezen over het ontstaan van de Noordoostpolder en de positie van Schokland (en Urk). Ik wéét inmiddels wel over de overstromingen van Schokland en de gedwongen migratie, ik heb kennis over de verschillen in  christelijke signatuur van bijvoorbeeld het oude Emmeloord en het oude Ens, ik wéét dat in de loop der jaren ook de gemeenten die inwoners van Schokland hebben opgenomen, financiële problemen hebben ondervonden door de uitbreiding van het aantal inwoners, het teruglopen van  de visserij en dergelijke. Ik had al gehoord over het eigen wijkje in/bij Kampen (Brunnepe) en zo kan ik nog wel even doorgaan. Maar door het boek van Eva kan ik het nu ook zeker beter invoelen. Doordat zij namen en een familiegeschiedenis gekoppeld heeft aan al die feiten, gaat die geschiedenis weer meer leven. En wordt het ook beter te begrijpen waarom het nu nog steeds voor mensen belangrijk gevonden wordt om een Schokker te zijn. Er is niet voor niets een heuse Schokkervereniging. En Schokland zelf is inmiddels UNESCO Werelderfgoed.

Een rode draad in de familiegeschiedenissen van Schokland blijkt zingen te zijn. Zingen zorgde voor verbinding, voor gezelligheid temidden van overwegend diepe armoede. Zingen en muziek maken is ook in onze tegenwoordige tijd belangrijk. Afgelopen november hadden wij bij onze vrouwenvereniging in Ens de Troubadour van Schokland (Anand Johannes ten Have) op bezoek. Aan de hand van liedjes en verhaaltjes leidde hij ons nog weer eens door het historische Schokland. Hij verhaalde over de smalle brug tussen de dorpen op het eiland, waarop je elkaar eigenlijk niet kon passeren (en wat meer dan eens de aanleiding was tot een relatie en huwelijk – want je moest toch op de een of andere manier om elkaar heen draaien 🙂 ) Grappig om dat ook terug te zien in Het eiland van Anna.

Zoals gezegd: qua feiten bood het boek mij niet veel. Maar wat af en toe toch verbijsterend blijft, is de tijdlijn. Als je in het hier en nu leeft, voelt “vroeger” al gauw als de spreekwoordelijke eeuwigheid geleden. Maar als je de jaartallen wat meer op je in laat werken, tja, dan is het allemaal niet eens zo héél lang geleden. Die verbijstering voelde ik ook bij De omwenteling of de eeuw van de vrouw van Suzanna Jansen (Ambo Anthos). Daarin beschrijft zij aan de hand van het leven van haar moeder wat er in de afgelopen (ruime) eeuw allemaal is veranderd (met name voor vrouwen). Andersom gezegd: hoe kort geleden het eigenlijk is dat vrouwen veel minder mogelijkheden hadden om zich verder te ontwikkelen en hun plaats in de maatschappij in te nemen. Het maakt dat je ook eens gaat nadenken hoe het voor jouw eigen moeder of grootmoeder is geweest. Mijn moeder is helaas jong overleden, dus ik heb niet de gelegenheid gehad om met haar te bespreken of zij ook nog hinder heeft ondervonden van de maatschappelijke (en juridische) opvattingen van enige tientallen jaren geleden. Het zou best kunnen zijn dat ik steil achterover zou slaan door haar verhalen en ervaringen. Dat is wel de verdienste van het boek van Jansen. Ik vond de verhaallijn niet bijster boeiend, maar juist al die harde jaartallen en feiten zorgen ervoor dat ik inmiddels vind dat dit boek verplichte kost voor eigenlijk iedereen zou moeten zijn.

Ook Het eiland van Anna verdient een groot lezerspubliek. Ik vond het soms een beetje taai om de diverse generaties en familieleden uit elkaar te houden, maar dat is naar mijn mening ook niet het belangrijkste in het boek. Het gaat om een interessant en vaak onderbelicht stukje vaderlandse geschiedenis. En kennis over het verleden kan helpen om het heden beter te begrijpen. Het maakt mij, hier in de Noordoostpolder, nog weer extra bewust van het feit dat het hier kunnen wonen en werken niet altijd vanzelfsprekend is geweest.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uit naar Atlas Contact en De Club van Echte Lezers voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.