Wat is het toch dat je bij het ene boek ongewild en onverwachts wordt meegezogen in de verhaallijnen terwijl je bij een ander boek met een vergelijkbaar thema, niet verder komt dan de kwalificatie “wel aardig”? In de loop der jaren heb ik inmiddels flink wat boeken en romans gelezen met als thema de Tweede Wereldoorlog, vanuit Nederlands perspectief of vanuit een buitenlands perspectief, waaronder ook het Duitse. Ook de afschuwelijkheden die minderheden maar met name de joden destijds hebben moeten ondergaan, heb ik vanuit allerlei invalshoeken in romans verwerkt zien worden. Dus hoezo zou ik dan nog verwachten door het zoveelste boek geboeid en gegrepen te worden? En toch gebeurde het. Het gebeurde met de roman met de schitterende, intrigerende titel “Jonge vrouw in blauw bij avondlicht“, geschreven door de Duitse Alena Schröder en gebaseerd op haar eigen familiegeschiedenis. Het is onlangs in een zeer prettig leesbare Nederlandse vertaling uitgegeven bij Uitgeverij Signatuur / A.W. Bruna.

Het is een beproefd concept: verhaallijnen in het heden worden afgewisseld met verhaallijnen en gebeurtenissen in het verleden. In deze roman begint het verleden in 1922 en stapje voor stapje kruipt het verleden meer richting het heden. En in het heden heeft de eind-twintiger Hannah ook nog eens genoeg met zichzelf te stellen.

Hannah staat behoorlijk alleen op de wereld. Haar vader is buiten beeld, haar moeder is zo’n 10 jaar geleden overleden. Geen broers of zussen, geen kinderen, geen vaste relatie. Alleen nog grootmoeder Evelyn. Die is inmiddels ook niet meer de jongste en echt makkelijk maakt oma het zichzelf en Hannah niet. Toch gaat Hannah regelmatig even langs bij Evelyn in het verzorgingshuis.

Maar ja, Hannah moet meer dan alleen maar aardig zijn voor oma. Zij wordt geacht ook nog aan haar proefschrift te werken aan de universiteit. Dat schiet niet echt op, eigenlijk heeft zij nog geen idee welke kant zij daarmee op moet en het feit dat zij ook nog eens een bijzondere relatie met haar promotor onderhoudt, maakt haar leven niet echt overzichtelijker. Die alom bejubelde professor is overigens getrouwd, maar dus niet met Hannah. En het is natuurlijk voor het imago niet gewenst dat hun relatie bekend wordt. Het is ook wel de vraag of het eigenlijk wel een relatie mag heten. Kortom, Schröder weet een interessante familiegeschiedenis fijntjes te verweven met de worsteling van een jonge vrouw in het hier en nu. En dat geeft voor mij aan deze roman meerwaarde. Het is interessant om te lezen wat er in het verleden allemaal gebeurd is en waarom, maar juist die Hannah, met haar (niet altijd te begrijpen) keuzes of non-keuzes intrigeert. Schröder weet haar op die manier als een echt persoon neer te zetten.

Dat is precies wat ik nog niet zo lang geleden miste in Alleen de vogels vliegen van Anja Baumheier (Uitgeverij Stortebeeker). Daarin worden zó veel personen opgevoerd dat er geen ruimte voor enige verdieping of uitwerking overbleef. Ondanks dat de thematiek in die roman zeer interessant is, wordt het boek in zijn totaliteit dan toch een beetje te eenvoudig. En dat is jammer, want ik denk dat toegankelijke boeken over de Tweede Wereldoorlog vanuit Duits perspectief ons een beter begrip opleveren over het toen en daarmee ook over het nu.

Wat wel grappig is, is dat in beide boeken een schilderij een belangrijke rol inneemt. Gaat het in Alleen de vogels vliegen vooral om het symbool voor bepaalde gevoelens in een relatie, in Jonge vrouw in blauw bij avondlicht gaat het mogelijkerwijs om een echt meesterwerk van Johannes Vermeer. De schoonouders van Senta, de moeder van oma Evelyn (ja, teken er maar even een stamboom bij 🙂 ), zaten namelijk in de kunsthandel. In onder andere de brieven die Senta aan haar goede vriendin Lotte schrijft, lees je de toenemende druk op de Duitse joden in de jaren dertig. Met uiteindelijk het confisqueren van hun laatste bezittingen en het afvoeren van de schoonouders naar “onbekende bestemming”. Centraal staat de vraag waar de schilderijen en dan met name die mogelijke Vermeer terecht zijn gekomen. En als de werken zijn terug te vinden, aan wie behoren zij dan toe of wie heeft recht op een financiële compensatie. Dit komt allemaal aan het rollen door een brief die Evelyn ontvangt van een advocatenkantoor uit Israël. Oma doet alsof zij hier niets van af weet en alsof het haar helemaal niet interesseert. Zij is ook niet echt scheutig met informatie, maar Hannah laat het daar niet bij zitten en gaat op onderzoek uit.

Ik ga hier uiteraard niet verklappen hoe de familiegeschiedenis in elkaar steekt en of het schilderij wordt teruggevonden. Daarvoor moet je gewoon dit boek lezen. En niet alleen maar daarvoor. Je realiseert je tijdens het lezen nog weer extra dat de meeste volwassenen die in de jaren dertig en begin jaren veertig van de vorige eeuw leefden, ook de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt. Dat was nou ook niet bepaald voor iedereen een prettige episode. Ik was getroffen door de verhaallijn van een vrouw die destijds als verpleegkundige, zij aan zij met artsen, heeft gevochten voor het leven van soldaten en onschuldige burgerslachtoffers. Het kan niet anders dan dat die ervaringen een mens vormen. Die bagage neem je mee in de rest van jouw leven en bij de keuzes die je daarna maakt. Van de buitenkant gezien is het zo simpel om een oordeel te hebben over een ander en diens keuzes. Tot het moment dat je meer over die ander weet. Dan blijkt een situatie toch al gauw niet zwart-wit.

De belangrijkste reden om deze roman te lezen is dan ook vanwege de vaardigheid van de schrijfster om alle personages een emotionele en menselijke diepgang mee te geven. Los van de feitelijke verhaallijnen geeft dat weer stof tot nadenken. Ik ben blij dat er nog steeds van dit soort boeken worden geschreven en uitgegeven.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uiteraard uit naar Uitgeverij Signatuur / A.W. Bruna voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.