Een brokje jeugdsentiment: een oude hortend en stotend draaiende super 8 film waarop mijn moeder en broer bij de bakker naar binnen gaan en vervolgens bij de slager naar buiten stappen. Niet helemaal een logisch, consequent beeld, maar wel een beeld vol warme herinneringen aan mijn vader die in de jaren 70 van de vorige eeuw tijdens vakanties vaak met zijn Canon filmcamera rondliep en na de vakanties uren op zijn werkkamer bezig was om de beeldjes bij te snijden en aan elkaar te plakken. Veel ging uit de losse pols, maar soms was het toch wel gewenst dat wij als gezinnetje precies deden wat de filmer wilde vastleggen. In die tijd was het nog niet heel gebruikelijk om ook geluid te kunnen opnemen, dus bij ons draaide het allemaal om het bewegend beeld. Maar ook zonder geluid is het voor de kijker zelden lastig om te begrijpen wat de personen tegen elkaar zeggen en wanneer de filmer iets roept. Want dan gaat opeens iedereen “spontaan” zitten zwaaien. Heerlijke, onschuldige herinneringen.

Dat “geënsceneerd spontane” gevoel kreeg ik af en toe ook bij het zien van de Nederlandsche Leger en Vloot film. De wat? Ja precies, ik zal het even toelichten.

Het begon allemaal met een ludieke winactie op het boekenblog Tekst en Uitleg van Tea op Hebban. Ik viel met mijn neus in de boter en kreeg twee boeken toegezonden. Eén van die boeken, uitgegeven bij Uitgeverij Aspekt, heeft als titel Holland Neutraal, met als ondertitel De Nederlandsche Leger- en Vloot film. Holland Neutraal is van de hand van de historicus Tom Sas. In dit boek beschrijft hij gedetailleerd het ontstaan van het idee voor een bioscoopfilm over het Nederlandse leger, over de manier waarop deze film tot stand komt, over de inhoud en over het na-effect. De bedoeling van de film was de Nederlandse bevolking in oorlogstijd (Eerste Wereld Oorlog) de geruststelling te geven dat ons leger en onze vloot op alles waren voorbereid, goed getraind en georganiseerd en voorzien van het juiste materieel. Het zou gebruikt kunnen worden om de burgers meer te laten weten over de dagelijkse bezigheden van het leger en verder zou het ook prima promotiemateriaal zijn voor gebruik in de koloniën en het buitenland om Nederland goed op de kaart te zetten.

Tegenwoordig hebben wij het vaak over “influencers”. Over (doorgaans) jonge mensen die door een uitgekiend gebruik van sociale media zoals Instagram en Facebook een hele grote (voor reclamemakers interessante) doelgroep weten te bereiken en daarmee te enthousiasmeren om vergelijkbare kleding aan te schaffen, een zelfde soort telefoon te gaan gebruiken, bepaalde koffie te drinken en ga zo maar door. Dit lijkt een moderne uitvinding sinds het ontstaan en verder ontwikkelen van sociale media. Maar na het lezen van Holland Neutraal durf ik wel te stellen dat influencers zo oud als de weg naar Rome zijn. Alleen werd het in eerdere tijden aangeduid als propaganda 😉

Uit de beschrijvingen van Sas komt duidelijk het tempo van destijds naar voren. Hoe de contacten nog verliepen door een formele brief van de een naar de ander en de daarmee samenhangende “snelheid” van reageren. Uit alles blijkt ook hoe Nederland (of in ieder geval de Nederlandse regering en het Nederlandse leger) met man en macht zich inzette om het verlies van de veilige neutraliteit te voorkomen. Hoe anders is de sfeer in de vele romans die als thema juist de Eerste Wereld Oorlog hebben, zoals De schaduw van de mol van Bob van Laerhoven (Houtekiet) of Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans (De Bezige Bij). In De schaduw van de mol komt indrukwekkend de vernietigende invloed van geweld en gevaar naar voren, de effecten van “shell-shock” en de impact van levenservaringen op menselijke relaties. Het is bijna niet te bevatten dat deze verhalen zich op slechts enkele honderden kilometers afspeelden, terwijl wij ons in Nederland druk maakten over onze eigen positie op het wereldtoneel.

Op internet is De Nederlandsche Leger en Vloot film in totaliteit te bekijken. Ik heb dat gedaan zo ongeveer halverwege het boek, in ieder geval vóórdat Sas toe was aan het beschrijven van de diverse onderdelen die in de film aan bod komen. Vervolgens heb ik zijn tekst gelezen en dat maakte het beeld en de indrukken completer. Eerlijk gezegd heb ik de film wel op dubbele snelheid afgedraaid, want de verwachtingen die wij nu hebben over de snelheid van handelen liggen toch wat anders dan destijds. Ik heb ook een tijd zitten rommelen met het geluid van mijn laptop vóórdat het tot mij doordrong (ahum …) dat dit net zoals de filmpjes van mijn vader een stomme film is. Sas heeft overigens ook vastgelegd hoe de muzikale begeleiding in de bioscopen werd verzorgd.

Ik vraag mij wel af hoe het destijds voor de gewone burger moet zijn geweest om deze film te zien. Het is misschien heel raar om te zeggen, maar ik vond de film soms ook een beetje komisch. Met name de scenes waarin de mannen oefeningen doen en gaan zwemmen, vond ik bijna aandoenlijk. Het deed weer erg denken aan het op commando van mijn vader spontaan iets voor de camera doen en je uiterste best doen om niet steeds naar de filmer te kijken.  En verder heb ik zitten gniffelen bij de beschrijving en een foto van een zogeheten keukenwagen. Dan is er gelukkig nog een hele ontwikkeling geweest naar de huidige foodtrucks.

Dus ondanks de ernst van het onderwerp heb ik zowel mijn algemene kennis vergroot als ook een fijne leestijd gehad. Ik lees niet vaak (en naar mijn eigen mening in ieder geval te weinig) uit eigen beweging non-fictie. Daarom was het extra prettig om nu door de blogactie op Hebban aangespoord te worden eens over de Eerste Wereld Oorlog vanuit Nederlands perspectief te lezen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uit naar Tea voor het organiseren van de winactie op Hebban én Uitgeverij Aspekt die de olievlekwerking van deze winactie mede mogelijk maakt.
Mijn recensie op Hebban kreeg de titel “Geef acht!”.